Voor niet-complexe medische ingrepen, variërend van staaroperaties tot huidbehandelingen, kunnen patiënten steeds vaker terecht bij een zelfstandig behandelcentrum (ZBC). Ook ziekenhuizen blijven deze planbare zorg bieden. Waarin verschillen de klinieken van het ziekenhuis en is er voorkeur? Waar zijn patiënten het meest tevreden, waar wordt de beste medische kwaliteit geboden en hoe zit het met de kosten? Op een aantal vlakken lijken de klinieken in het voordeel, maar niet op alle. Misschien is het beter om van ‘focusklinieken’ te spreken, die kunnen ook binnen de muren van een ziekenhuis worden opgezet. Samenwerking is uiteindelijk de sleutel tot de beste, meest betaalbare zorg.
Opkomst van de klinieken
Toen in de coronaperiode de ziekenhuizen met man en macht hulp aan coronapatiënten moesten bieden, was er nauwelijks ruimte meer voor niet-spoedeisende zorg. Bestaande klinieken draaiden overuren om toch nog kleine ingrepen te kunnen verrichten, en een aantal medisch specialisten zag in het stagneren van de ziekenhuisbehandelingen aanleiding om een nieuwe kliniek op te richten. De klinieken zijn gebleven; er zijn nog steeds wachtlijsten weg te werken en de zorg is er efficiënt en laagdrempelig. Klinieken heten officieel ZBC. Onderling zijn er grote verschillen: het kan gaan om een KNO-praktijk met twee artsen en een assistent, maar ook de Bergmankliniek valt eronder, die qua grootte eerder met een ziekenhuis te vergelijken is. De overeenkomst is dat ze zich focussen op een beperkt aantal niet gevaarlijke aandoeningen op het vlak van bijvoorbeeld dermatologie of oogheelkunde.
Voordelen van ZBC’S
ZBC’s hebben grote voordelen. Door hun relatieve kleinschaligheid worden ze als laagdrempelig ervaren en trekken ze mensen die opzien tegen een bezoek aan een groot ziekenhuis. De focus ligt op de behoefte van de patiënt: die kan er snel terecht, er is persoonlijke aandacht, de ambiance is vriendelijk en veilig, het behandel-traject is meestal kort en efficiënt en de medische kwaliteit is door de specialisatie hoog. Door efficiëntie lossen de focusklinieken een enorme zorgvraag op, richten zich op planbare zorg en kunnen relatief goedkoop werken, flexibel en zonder veel bureaucratie.
Problemen voor ZBC’S
Problemen zijn er ook genoeg voor de ZBC’s. Ze moeten hun plaats in het zorglandschap vaak nog veroveren. Onbekend maakt niet meteen bemind en veel huisartsen zijn geneigd om patiënten uit gewoonte naar een ziekenhuis door te verwijzen, ook als het gaat om eenvoudige ingrepen. Dat heeft behalve met onbekendheid ook vaak te maken met vooroordelen. Zo zouden ZBC’s patiënten voor de nazorg terugsturen naar de huisarts, en ook als ze de patiënt niet kunnen helpen. De ene kliniek is de andere niet, maar ZBC’s nemen steeds meer hun verantwoordelijkheid wat dat betreft. Een ander probleem is financieel. Het is lastig om met verzekeraars contracten af te sluiten. Doordat de meeste ZBC’s klein zijn, zijn ze niet interessant en missen ze de marktmacht waarover grote ziekenhuizen wel beschikken. En dat terwijl ZBC’s dezelfde zorg door minder overhead vaak goedkoper kunnen leveren. Om toch toegankelijk te blijven voor een groot publiek zien sommige klinieken zich zelfs genoodzaakt om een coulanceregeling in te voeren, waardoor ze de extra kosten voor patiënten kwijtschelden.
Nuancering
Volgens Bram Wouterse, universitair hoofddocent aan de Erasmus School of Health Policy & Management, is enige nuancering wat betreft de financiële vergoedingen door verzekeraars wel op zijn plaats. Er is volgens hem geen strikte vergelijking mogelijk. “Een kliniek kan meestal efficiënter een standaardhandeling verrichten en krijgt daar een standaardvergoeding voor. Bij ziekenhuizen ligt de vergoeding gecompliceerder. Er wordt bij de vergoeding voor een laagcomplexe handeling een soort ‘kruissubsidie’ ingesloten voor de hoogcomplexere zorg die ze ook leveren. Het is lastig om puur op productniveau te vergelijken. Verzekeraars doen geen prijsonderhandelingen over alle losse dbc’s, het gaat vooral om totaalpakketten waar ook complexere zorg bij is inbegrepen. Dat zorgt er wel voor dat de financieringsstromen niet altijd even transparant zijn.”
Voordelen van ziekenhuizen
Ziekenhuizen volgen de ontwikkeling van de ZBC’s met belangstelling, en sommige hebben binnen hun muren zelf een soortgelijk behandelcentrum opgezet. Ze benadrukken dat het voordelig is dat ze alles bij de hand hebben voor het geval er tijdens de behandeling iets misgaat, en dat een verkeerd verwezen patiënt niet naar de huisarts zal worden teruggestuurd. De kliniek moet dan wel worden ‘losgekoppeld’ van de rest van het ziekenhuis, om overbodige bureaucratie te voorkomen. Een voorbeeld: topklinisch ziekenhuis Rijnstate is erin geslaagd om met het label ‘Rijnstate Clinics’ zijn planbare zorg te bundelen, en dezelfde service en efficiency te leveren als een ZBC. Om de benodigde focus te leveren staat de organisatie enigszins los van de complexe en acute zorg van de rest van het ziekenhuis.
Rijnstate Clinics laat zien dat korte wachtlijsten en patiëntgerichtheid ook voor een ziekenhuis mogelijk zijn. Volgens Marc Wagener, medisch manager van Rijnstate Clinics, maakt het behouden van planbare zorg ziekenhuizen levensvatbaarder en toekomstbestendig om alle typen zorg te blijven bieden. “Wanneer we die zorg zouden verliezen dan komt de 24/7 beschikbaarheidsfunctie onder druk te staan, dan valt de differentiatie binnen vakgroepen weg, de wendbaarheid en ook de betaalbaarheid. Je krijgt dan een ziekenhuis waarin alleen dure behandelingen worden uitgevoerd. Zo’n ziekenhuis heeft de relatief minder complexe zorg nodig om de hoog complexe zorg in stand te kunnen houden. Zo werkt het systeem nu eenmaal.”
Onderscheid niet eens zo groot
Wordt overigens het onderscheid tussen ziekenhuizen en klinieken (‘reguliere ziekenhuizen’ en ‘zelfstandige klinieken’) niet een beetje overdreven? Het is deels fictief en kan leiden tot onnodige polarisatie. Het zijn tenslotte allemaal zorginstellingen met dezelfde licenties en plichten, voor wie soortgelijke richtlijnen gelden. Is het niet beter om te praten over grote en kleine zorginstellingen? ZBC’s en kleine ziekenhuizen zijn dan meer centra die zich toeleggen op een bepaald vakgebied en een beperkt aantal planbare aandoeningen, en waar de organisatie wat platter is. De grotere klinieken kunnen hun ingrepen uiterst efficiënt inrichten, daar logistiek rekening mee houden, en er ook hun OK’s op inrichten. Bijvoorbeeld op maandagochtend de linkerogen met staar, ’s middags de rechterogen en op dinsdag weer iets anders. Dat kan dan allemaal tot in de puntjes worden voorbereid.
Samenwerking zou het mooiste zijn
Zoveel mogelijk samenwerking zou de mooiste oplossing zijn, dat wordt door alle partijen wel beaamd. Er zijn allerlei vormen van samenwerking mogelijk. Het einddoel is om tot passende zorg te komen, met de behoeftes en noodzaak voor de patiënt als uitgangspunt. De juiste zorg dus op de juiste plaats.
De eerste noodzakelijkheid is dan dat alle betrokkenen in een regio elkaar kennen en naar elkaar kunnen en willen doorverwijzen. Huisartsen die weten wat de meerwaarde is van een kliniek, en wat een ziekenhuis te bieden heeft bijvoorbeeld. Focusklinieken doen er goed aan zich te introduceren bij hun omgeving en het gebeurt ook steeds meer dat ze actief kennis gaan maken met huisartsen in de omgeving. Focusklinieken besteden doorgaans ook veel aandacht aan hun website: veel mensen kiezen, vaak met medeweten van hun huisarts, tegenwoordig een kliniek online. Ze zijn ook gebaat bij goede contacten met ziekenhuizen, voor noodgevallen of doorsturen bijvoorbeeld. Veel medici die een ZBC hebben opgezet werken trouwens nog deels in een ziekenhuis, wat de contacten kan bevorderen natuurlijk. Zo kan een regio een zorgnetwerk ontwikkelen waarin de laag-complexe en hoog-complexe zorg op passende locaties worden uitgevoerd, met optimale onderlinge communicatie. Het zal per regio verschillen of de focusklinieken dan vooral als ZBC of binnen de muren van een ziekenhuis zullen zijn gevestigd.
